انواع مرخصی بر اساس قانون کار

گرفتن مرخصی از کارفرمایان یکی از دغدغه‌های اساسی کارکنان و کارگران خود به شمار برود و گاهی پیش آمده است که افراد برای انجام کاری نیاز ضروری به گرفتن مرخصی دارند اما با مخالفت کارفرمای خود مواجه می‌شوند؛ در حالی که برابر قانون گرفتن مرخصی حق بدیهی و طبیعی هر فرد در طول ایام کار به شمار می‌رود.

قانون کار جمهوری اسلامی ایران با ذکر مواردی نحوه گرفتن انواع مرخصی را تشریح کرده است.

انواع مرخصی:

۱-    مرخصی استحقاقی:

–        مرخصی استحقاقی ۲۶ روز در سال است که با احتساب ۴ روز جمعه ۳۰ روز می شود(ماده ۶۴)
–        سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی محسوب نخواهد شد.(ماده  ۶۴ قانون کار)
–        برای کار کمتر از یکسال مرخصی به نسبت مدت کار محاسبه می شود(ماده ۶۴)
–        در صورت عدم توافق کارگر و کارفرما در مورد زمان مرخصی کارگر، نظر اداره کار و امور اجتماعی محل لازم الاجراست.(ماده ۶۹)
–        کارگر تنها می تواند ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره نماید.(ماده ۶۶)
–        در صورت تنظیم مرخصی کارگران (سه ماه آخر هر سال برای سال بعد با تایید شورای اسلامی کار)در روزهای سال امکان جابجایی مرخصی بین خود کارگران وجود دارد.(ماده ۶۹)
–        در صورت بازنشستگی، ازکارافتادگی کلی، تعطیلی کارگاه یا فوت کارگر، مطالبات بابت مرخصی استفاده نشده به کارگر یا ورثه پرداخت می شود.(ماده ۷۱)
–        در صورت استعفا و ترک کار، مطالبات بابت مرخصی های باقیمانده به کارگر تعلق نمی گیرد.
–        کارگران کارمزد برای روزهای جمعه و تعطیلات رسمی و مرخصی، استحقاق دریافت مزد بر اساس میانگین کارمزد در روزهای کارکرد آخرین ماه را دارند. (ماده ۳۴)

۲-  مرخصی ازدواج و فوت:

مشمول این قانون در مورد ازدواج دائم، فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان حق برخورداری از ۳ روز مرخصی با استفاده از مزد را خواهند داشت و با مرخصی استحقاقی سالانه کارگران بی ارتباط بوده و جداگانه محاسبه می شود.

ضمناً زمان استفاده از این سه روز، موضوع ماده ۷۳ قانون کار همزمان با فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان و یا ازدواج دائم بوده و قابل انتقال و استفاده در زمان های دیگر نیست.

۳-    مرخصی ساعتی:

مرخصي بدون حقوق، حالتي است که کارگر قرار است در آن بيش از حد متعارف کارگاه را ترک کند. در اين حالت شرايط کلي اين نوع مرخصي با توافق کتبي ميان کارگر و کارفرما و يا نمايندگان قانوني آن ها مشخص مي شود و انجام مي پذيرد.

–  مرخصی ساعتی همان مرخصی استحقاقی است که روزانه اخذ شده و جمع آن از مرخصی سالانه کسر می شود.

۴-  مرخصی بدون حقوق:

–  مرخصی بدون حقوق حداکثر ۲ سال است.
–  در طول مرخصی بدون حقوق قرارداد کار به حال تعلیق در می آید و پس از مرخصی، کارگر به کار سابق خود بازمی گردد.
–  از مرخصی های بدون حقوق، مرخصی تحصیلی است که به مدت دوسال دیگر قابل تمدید است و همچنین مرخصی حج واجب نیز از زمره مرخصی های بدون حقوق است. در موارد فوق باید درخواست به کارفرما ارائه و مورد موافقت قرار گیرد.

۵-مرخصی پاس شیر:

براساس ماده ۶ قانون ترویج تغذیه نوزاد با شیر مادر و نیز حمایت از مادران شیرده، کارگر زن مجاز است برای مدت دو سال، یعنی تا دو سالگی نوزاد روزانه به مدت یک ساعت از مرخصی ساعتی به منظور شیردهی به نوزاد استفاده کند. لازم به ذکر است که این زمان می تواند در ابتدای شروع ساعت کاری و یا در انتهای ساعات کاری در نظر رفته شود. ضمناً برای مادرانی که صاحب فرزندان دو قلو یا چند قلو می باشند روزانه به مدت دو ساعت از مرخصی ساعتی می توانند برخوردار شوند.

۶- مرخصی استعلاجی:

–  مرخصی استعلاجی مرخصی بدون حقوق است ولی باتائید سازمان تامین اجتماعی، هم از غرامتدستمزد بهره مند می گردد و هم مرخصی مزبور جزء سوابق کار و بازنشستگی کارگر محسوب می شود.
(ماده۷۴ قانون کار و  ۵۹ قانون تامین اجتماعی)

۷- مرخصی بارداری:

-طبق ماده واحده قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده مصوب ۲۰/۰۳/۹۲ مدت مرخصی زایمان زنان شاغل در بخش های دولتی وغیر دولتی ۹ ماه تمام می باشد. همسران افراد یاد شده (زنان شاغل) نیز از دو هفته مرخصی اجباری (تشویقی با استفاده از مزد) علاوه بر مرخصی های استحقاقی از بدو تولد نوزاد برخوردار می شوند. ( ماده ۷۶)  البته لازم به ذکر است که در بخش خصوصی و شرکت­های مشمول قوانین صندوق تامین اجتماعی همچنان مرخصی زایمان برمبنای ۶ ماه به زنان شاغل تعلق می­گیرد و مرخصی اجباری همسران آنها نیز تنها در صورت تایید کارفرما قابل استفاده می­باشد.
– مرخصی زایمان جزو سوابق زن کارگر محسوب و در این مدت از طرف سازمان مذکور غرامت ایام بارداری به بیمه شده پرداخت می شود.(۶۷ قانون تامین اجتماعی)

۸ –مرخصی های استفاده نشده:

براساس ماده ۶۶ قانون کار، کارگر نمی تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالیانه خود را ذخیره کند و اگر شخصی در طول سال از استفاده نکند، می تواند کل مبلغ مربوط به مرخصی خود را از شرکت دریافت نماید، اما اگر بخواهد می تواند ۹ روز آن را ذخیره کند و مابقی آن باید در پایان سال به کارگر پرداخت شود.

• براساس قانون مدیریت خدمات کشوری  کلیه کارکنان دولتی مجاز به ذخیره مرخصی خود تا سقف ۱۵ روز می باشند.
• قابل ذکر است در مشاغل سخت و زیان آور میزان مرخصی استحقاقی افزایش می یابد و به ۵ هفته در سال (تقریبا ۳ روز در ماه) می رسد. با این حال ماده ۶۵ قانون کار تصریح دارد که حتی الامکان در مورد این مشاغل استفاده از مرخصی باید در دو نوبت در طول سال صورت گیرد.